Yếu tố tại chỗ

Xương ổ răng, hoặc yếu tố tại chỗ có ảnh hưởng tại chỗ đối với khớp cắn hơn so với yếu tố xương và mô mềm. Những yếu tố được trình bày sau.

Thay đổi số lượng răng

Thiếu răng bẩm sinh - Hypodontia - là một tình trạng phổ biến, đặc trưng bởi thiếu 1 hoặc nhiều răng sữa hoặc răng vĩnh viễn không bao gồm răng hàm lớn thứ ba. Đối với người da trắng, những răng thiếu thường là: răng hàm nhỏ thứ hai hàm dưới > răng cửa bên hàm trên > răng hàm nhỏ thứ hai hàm trên > răng cửa giữa. Nguyên nhân gây ra thiếu răng là kết hợp nhiều yếu tố, bao gồm cả yếu tố môi trường và di truyền. Xem Chương 33 để biết thêm thông tin.

Thừa răng - Supernumerary, được định nghĩa là số lượng răng nhiều hơn số răng bình thường, thường gặp đối với răng cửa hàm trên. Có rất nhiều kiểu hình thái của răng thừa như hình nón hoặc hình lao, răng bổ sung và odontome ( U răng ). Xem Chương 34 để biết thêm thông tin.

Mất răng sớm, do sâu, chấn thương hoặc tiêu chân răng là tình trạng gặp khá phổ biến. Mức độ ảnh hưởng lên quá trình mọc răng phụ thuộc vào mức độ chen chúc, tuổi bệnh nhân và răng mất. Nếu có  răng khấp khểnh ( chen chúc ), mất răng sớm dẫn đến mất khoảng, theo cơ chế di chuyển các răng lân cận về phía khoảng trống trên cung hàm. Khi cung răng còn khoảng trống, mất răng không ảnh hưởng tới sự mọc và hình thành cung răng vĩnh viễn. Liên quan đến tuổi tác, bệnh nhân càng nhỏ tuổi tại thời điểm mất răng,càng có nguy cơ xảy ra mất khoảng . Bảng 9.1 đưa ra ảnh hưởng của mất răng đối với phát triển, mọc răng.

Phổ biến nhất đối với răng vĩnh viễn là bị trồi răng sớm ở răng hàm lớn thứ nhất. Hậu quả đối với khớp cắn phụ thuộc vào răng mất thuộc cung nào, tuổi khi mất răng và mức độ chen chúc. Xem Chương 29 để biết thêm thông tin.

Đôi khi chúng ta hay gặp mất một răng cửa giữa ( vĩnh viễn ) hàm trên do nguyên nhân chấn thương. Nếu có  răng khấp khểnh ( chen chúc ), mất khoảng có thể xảy ra khi răng cửa bên mọc vào thay thế. Trong trường hợp đó, cần cân nhắc duy trì khoảng bằng hàm tháo lắp . Điều này vừa có thể thay thế răng mất, và tạo được tâm lý tin tưởng của bệnh nhân.

Những ảnh hưởng của mất răng hàm nhỏ sớm phụ thuộc vào mức độ chen chúc, tuổi của bệnh nhân, khớp cắn và mức độ nghiêng của các răng lân cận vị trí mất răng. Với quá trình tăng trưởng và hình thành chân răng, răng lân cận có thể nghiêng nhiều hơn sau nhổ. Tuy nhiên, nếu khớp cắn lồng múi tốt, có thể không có di chuyển xảy ra. Nếu một răng hàm nhỏ thứ nhất bị nhổ và răng nanh lân cận nghiêng gần, răng nanh sẽ bị dựng lại dưới áp lực của môi. Nếu răng nanh nghiêng xa, thì nó sẽ không di chuyển.

Những biến đổi kích thước răng

 Kích thước răng được xác định chủ yếu dựa vào yếu tố di truyền . Răng lớn hơn hoặc nhỏ hơn so với bình thường được gọi là macrodont hoặc microdont, tương ứng. Cả răng kích thước lớn và răng kích thước nhỏ ( microdontia ) có thể gặp ở toàn bộ cung răng hoặc chỉ ở một răng. Có bằng chứng cho thấy răng kích thước nhỏ có liên quan với thiếu răng trong khi răng kích thước lớn có liên quan với sự xuất hiện của thừa răng. Răng kích thước lớn có nguy cơ  răng khấp khểnh ( chen chúc ), trong khi răng kích thước nhỏ thì có nguy cơ thưa răng. Ngoài ra còn có bằng chứng đưa ra răng cửa bên hàm trên kích thước nhỏ có ảnh hưởng răng nanh vĩnh viễn hàm trên. Xương ổ răng - răng bất cân xứng ( Dento - alveolar disproportion ) là một thuật ngữ chỉ không phù hợp tương đối giữa răng và kích thước xương hàm gây nên chen chúc hoặc khoảng ( thưa răng ).

 Tổng khoảng cách độ rộng gần xa của răng hàm dưới với hàm trên là yếu tố quyết định các răng sẽ ăn khớp như thế nào. Nếu các răng có kích thước không phù hợp, gọi là chỉ số Bolton bất đồng - sai lệch ( phân ly ), có thể là yếu tố hạn chế đạt được khớp cắn lý tưởng.

Thay đổi vị trí răng

 Răng mọc thấp -Infraocclusion- hậu quả do dính khớp - về mặt giải phẫu là do dung hợp ( kết hợp ) của cement và xương ổ răng. Cùng với quá trình xương sọ mặt vẫn tiếp tục theo chiều dọc và răng xung quanh mọc để bù trừ, một chiếc răng dính khớp dần dần bị lùn tương đối so với răng lân cận. Yếu tố di truyền liên quan với răng dính khớp, thường gặp ở anh chị em ruột trong gia đình cùng . Răng mọc thấp được thống kê từ 1 -9% của răng hàm sữa thứ nhất hoặc hai bị ảnh hưởng. Ở những người thiếu răng, mức độ xuất hiện của tình trạng này cao hơn do chung nguyên nhân gây ra. Bảng 9.2 liệt kê biến chứng của răng mọc thấp, như răng mọc nghiêng, ức chế phát triển theo chiều dọc răng lân cận và lệch đường giữa đến bên ảnh hưởng bên đều là kết quả bó sợi xuyên vách bị kéo dãn.(Hình 9.1a). Kiểm soát tình trạng răng mọc thấp được trình bày trong Chương 28.

 Vị trí răng bất thường cũng có thể phát sinh do các răng ngầm. Không bao gồm răng hàm lớn thứ ba ( từ đây sẽ chuyển cụm từ răng hàm lớn thứ ba thành R8) . Không bao gồm răng R8, những răng thường gặp là R3 trên, R1 trên và R6 ( vĩnh viễn ). Xem Chương 31 và 32 để biết thêm thông tin.

Chuyển vị - Transpostion - là tình trạng bất thường về vị trí của các răng thay đổi vị trí cho nhau. R3 và R4 hàm trên là những răng thường hoán đổi vị trí cho nhau (Hình 9.1b). Di truyền là yếu tố nguyên nhân liên quan gây ra sự chuyển vị.

 Không mọc răng tiên phát ( mọc răng thất bại - Primary failure of eruption ) là tình trạng chưa được hiểu rõ, với yếu tố nguyên nhân chủ yếu là di truyền, khi một răng mọc không hoàn toàn. Những răng thường gặp là R6 , R7 ( vĩnh viễn ). Cơ chế mọc thất bại khi chân răng bắt đầu hình thành hoặc chân răng hình thành không hoàn chỉnh hoặc một số vấn đề xảy ra trong lúc mọc răng. Những răng ngầm hầu như không đáp ứng với lực chỉnh nha.

Phanh môi

Dây chằng ( phanh môi ) bám thấp có thể có do khe thưa ( giữa răng cửa hàm trên - Hình 9.1Di). Nếu dây chằng bám tới nhú khẩu cái và/hoặc kéo dài tới nhú xương ở giữa răng cửa hàm trên ( quan sát được trên Xquang ) (Hình 9.1D II, III), dây chằng thường sẽ đi cùng khe thưa. Trong trường hợp đó, phẫu thuật cắt dây chằng nên được tiến hành để đảm bảo kết quả điều trị ổn định lâu dài ( điều chỉnh đóng khe thưa ). Phanh môi dưới hiếm khi có do khe thưa (Hình 9.1D IV). Nếu phanh môi bám thấp có thể gây ra tụt lợi.